نسخه‌های گوناگون زیرنویس

این زیرنویس را فارغ از این که با کدام انتشاره از فیلم دارای هماهنگیِ زمانی است، در چند نسخه منتشر کرده‌ام:

۱. نسخۀ معمول برای افراد شنوا
۲. نسخۀ مخصوص ناشنوایان/کم‌شنوایان بدون همۀ کسره‌های اضافه (HI)
۳. نسخۀ مخصوصِ ناشنوایان/کم‌شنوایان همراه با همۀ کسره‌هایِ اضافه (HI.E)
۴. نسخه‌ای مخصوصِ کم‌شنوایان/ناشنوایان همراه با همۀ کسره‌هایِ اضافه و تعریف‌هایی کوتاه برایِ لغات و عباراتی که شاید کمی ناآشنا یا سخت باشند (HI.E.G) (این نسخه به دلیل سنگینیِ کار، در میانۀ راهِ آماده‌سازی است و کماکان منتشر نشده است)

همۀ این نسخه‌ها با پسوندهایی که در نام پروندۀ زیرنویس‌ها ذکر کرده‌ام و یا توضیح مختصری که در اوّلین خطّ‌ِ هر کدام از زیرنویس‌ها داده‌ام، یافتنی و قابل تشخیصند.

دربارۀ زیرنویس و ترجمه

در این زیرنویس، لحظۀ پدیداری و ناپدیداری همۀ خط‌ها را در تناسب با تعداد نویسه‌های درونشان و برش‌های فیلم و درازای صوتِ گفته‌ها، تنظیم کرده‌ام. همچنین در برخی از خطوطِ گفت‌وگویی، بر خلاف عادت گفته‌ها را به جای این که زیرِ هم بیاورم، جلوی یکدیگر آورده‌ام. هدف از این کار، افزایش زمان پدیداری زیرنویس مقابل چشمان و خواندن آسان‌ترشان در مدّتی طولانی‌تر نسبت به شکلِ زیر-هم-آمده‌شان است. از آن‌جایی که در خطوط گفت‌وگویی، هر گفته فقط با خطّی تیره در ابتدایش مشخّص شده است، گاهی ممکن است در این گونه خط‌ها تشخیص گویندۀ هر گفته سخت بنماید، امّا اساس کار را باید بر این بگذارید که هر گفته به ترتیبِ آن صداهایی که از دهان شخصیت‌ها در می‌آید ترجمه شده است. پس هر گاه گوینده عوض شد، به خطّ تیرۀ بعدی بپرید. گاهی نیز دلیلِ همردیفیِ برخی گفت‌وگوها این بوده که خواسته‌ام زیرنویس تا جای ممکن، کم‌تر سه‌خطّه شود. گذشته از این موارد، نام موسیقی‌هایی که در فیلم می‌شنویم را هم در زیرنویس ذکر کرده‌ام؛ البته به جز سه مورد که موسیقی زمینۀ صحنه‌اند و ذکر نامشان اهمّیتی نداشت و فقط و فقط نگاه بیننده را می‌دزدید. نکتۀ دیگری دربارۀ زیرنویس به یاد ندارم.

دربارۀ ترجمه چند نکته گفتنی‌ست. ترجمۀ «سرزمین کوچگردها» را در دسامبرِ ۲۰۲۰، پس از دو بار تماشای نسخۀ وب‌اِسکِرینِ باکیفیتی از فیلم، و همچنین خواندن اثر جسیکا بِرودِر آغاز کردم. ته ذهنم در نظر داشتم هنگام ترجمۀ فیلم از فیلم‌نامه‌ای که معمولاً در فصل جوایز برای برخی از فیلم‌های خوش‌درخشیدۀ سال منتشر می‌شود استفاده کنم، امّا در آن هنگام فیلم‌نامه‌ای برای «سرزمین کوچگردها» منتشر نشده بود. پس متنی نبود که به آن متّکی باشم و اعتماد کنم، و مشغول ترجمه‌اش شوم. بعد از ترجمۀ شنیداری قدری از فیلم –کاری که اشتباه است، زیرا درصدی از خطا حتّا برای آن کسی که زبان مادری‌اش انگلیسی است وجود دارد–، بالأخره زیرنویس انگلیسی‌ای برای نسخۀ وب‌اسکرین فیلم منتشر شد که متأسّفانه ضعف‌هایی داشت. این زیرنویس را دو کاربرِ اینترنتی با نام‌های «Sub Trader» و «Clarity» با استفاده از زیرنویس اوّلیۀ دیگری به زبان چینی از کاربری به اسم «Vansion»، از روی فیلم شنیده بودند و پیاده کرده بودند. کار این افراد ستودنی بود، امّا ایرادهایی داشت. جدایِ از آن خطوطی که به کل در زیرنویس وجود نداشتند، چندین خط اشتباه شنیده و تبعاً کج پیاده شده بودند. در ترجمۀ فارسی برای نسخۀ وب‌اسکرین، این ضعف‌ها را تا آن‌جا که می‌شد با درک شنیداری شکسته‌بسته‌ام رفع کردم یا بهبود بخشیدم، امّا کماکان خطوطی وجود داشتند که ترجمه‌شان نکرده یا با شکّ و همراه با دودلی به فارسی برگردانده بودم. مثلاً در دو جا، ترانه‌هایی را به کل ترجمه نکرده بودم، زیرا نتوانسته بودم در میان خطوط این ترانه‌ها یکی‑دو یا بیشتر کلمه را تشخیص دهم، و از آن رو که ترجمۀ ترانه به تک‌واژه‌ها وابسته است، از ترجمۀ کلّ ترانه خودداری کرده بودم. البته این خطوط در روایت و داستان چندان تأثیرگذار نبودند، امّا به هر حال به ترجمه‌ای یا ترجمه‌ای بهتر نیاز داشتند.
چندی بعد، در اواسطِ فوریۀ ۲۰۲۱، با انتشار کیفیت وب‌دی‌ال از سرویس هولو و به دنبال آن نسخه‌ای رسمی از زیرنویس انگلیسیِ فیلم، این ترانه‌ها و خطوط دیگری که کامل نبودند یا با شکّ ترجمه شده بودند را ترجمه و تصحیح کردم و زیرنویس فارسی را با انتشار ویراست دوّم، کامل‌تر از گذشته گرداندم. با این حال، کماکان خطوطی وجود داشتند که حتّا در زیرنویس انگلیسی و رسمی نیز ناقص یا اشتباه درج شده بودند. این خطوط را اکنون، اواخرِ آوریلِ ۲۰۲۱، با استفاده از زیرنویسِ انگلیسیِ دیگری از فیلم که برایِ کیفیتِ بلوری منتشر شده است، با نگاهی دوباره به ترجمه‌ام و مقایسه و بررسیِ تفاوت‌ها، تا آن‌جا که می‌شده است بهبود بخشیده‌ام. از پویا خدیش و مهدیار، دوستان مهربانی که پس از انتشار ویراست دوّم نکاتی را به من گوشزد شدند، صمیمانه متشکّرم. پس از این نیز دست به کار شدم و نسخه‌های دیگری از زیرنویس، مناسبِ نیازهای افرادِ ناشنوا/کم‌شنوا تهیه کردم. در این راه دوستان نازنینِ دیگری با بازخوردهایی که صبورانه به من ارزانی داشتند کمکم کردند. اسماعیل، فائزه یاری، مجید، کوروش مرشدی، اسماعیل رستمی، مهدی؛ دست این دوستان را دورادور از سرِ تشکّری دلادل محکم می‌فشارم.

جدای از مسائلی که حول روند آماده‌سازی زیرنویس گفتم، در این ترجمه گرایشی شاید نامعمول و از نظر بسیاری غلط داشته‌ام، و آن هم ترجمۀ برخی اسامی خاصّ و عناوین، به کلمه‌هایی معنادار در فارسی است، نه صداهایی بی‌معنا برای فارسی‌زبانان (مشخّص است که مرادم نه هر اسم خاصّی، بلکه مثلاً عنوان شرکتی‌ست که در میان‌نویس ابتدایی فیلم می‌بینیم، و مواردی چون این). این گونه موارد را معمولاً با توجّه به تلفّظ کلمه در زبان مبدأ، با الفبای زبان مقصد می‌نویسند، امّا از آن‌جایی که درک معنای آن کلمات در درک اثری که می‌بینیم تأثیرگذار است، تلاش کرده‌ام بیشترِ این موارد را –تا جایی که بیننده را از مکان وقوع داستان کاملاً دور نکند– به کلمه‌ای معنادار در فارسی ترجمه کنم و بعد در گیومه بگذارم تا عنوانِ-چیزی-بودنشان مشخّص باشد. امّا در مورد برخی از این گونه موارد پیروِ روش معمول، یعنی ترانویسی بوده‌ام. مثلاً در برگردان نام وبگاهِ یکی از شخصیت‌های فیلم، به نام باب وِلز، یا مواردی مشابه. در مورد ترجمه نیز دیگر نکته‌ای گفتنی به یاد ندارم.

نمایش بهتر زیرنویس

سه-چهار ماه پیش، اوایل ژانویۀ ۲۰۲۱، در تلگرام، پس از اعلام رسمی و عمومی آغاز ترجمۀ فیلم –بیشتر برای مطّلع ساختن مترجم‌های دیگر و دوری از موازی‌کاری(!)–، نظرسنجی‌ای میان اعضای صفحه‌ام انجام دادم. دربارۀ این که «در زیرنویس، خطوطِ ‹توضیحات و/یا متون محیطی› در کجای صفحه‌نمایش باشد؟» و بیشترِ رأی‌دهندگان گفتند که بهتر است «پایین باشد». بنابراین در کلّ نسخه‌های این زیرنویس –غیر از نسخه‌ای که همراه با تعاریفی برای لغات و عبارات است– همۀ خطوط پایین صفحه‌اند و هیچ‌کجا از برچسب ‹موقعیت› استفاده نکرده‌ام و از این بابت ناهماهنگی‌ای در دستگاه‌های گوناگون وجود نخواهد داشت. امّا سه نکته لازم به ذکر است تا بتوانید از این زیرنویس، به بهترین شکل بهره ببرید:

• برای دوری از هر گونه ناسازگاری و مشکلات احتمالی، از نرم‌افزار پخش‌کنندۀ Pot Player استفاده کنید.
• در همان نر‌م‌افزار پات‌پلیر، در بخش تنظیماتِ شکل و شمایلِ زیرنویس (Preferences -> Subtitles -> Font Style)، قلم/فونت زیرنویس را به آخرین نسخۀ قلم وزیر (=Vazir) تغییر دهید –اگر این قلم را ندارید، از این‌جا بگیرید و نصب کنید– و اندازۀ قلم را هم حدّ اکثر تا ۲۱ واحد انتخاب کنید تا در خطوطِ طولانی، طولِ خط از اندازۀ صفحه‌نمایشتان –که نسبت طول و عرضش ۱٫۷۸ به ۱ یا ۱۶ به ۹ است– تجاوز نکند؛ زیرا در صورت بروز چنین چیزی، برخی خطوطِ طولانی‌تر و پُرنویسه‌تر، به‌هم‌ریخته دیده می‌شوند.
• ما اگر فیلمی که می‌بینیم به زبانی باشد که بر آن مسلّط نیستیم، یا به دوبله پناه می‌بریم، یا به زیرنویس. دوبله صدا را ‹متفاوت› می‌کند که حدّ اقل نیمی از فیلم است و در این صورت از خلوص(!) آن‌چه به دستمان می‌رسد بسیار کاسته می‌شود. زیرنویس امّا با صدا کاری ندارد و تنها بخشی از پایین تصویر را اشغال می‌کند. این حجمِ اشغال، گاهی در این زیرنویسی که در اختیار شماست، ‹سه‌خطّی› می‌گردد و هر چند کم و بخشودنی‌ست، اما به هر روی زیرنویس وارد بخشی از تصویر می‌شود. برای رفع این مشکل و افزایش خلوص(!) آن‌چه به دستتان می‌رسد –البته مسلّماً بدون درنظرگیری بلایی که زیرنویس بر سر نقطۀ‌توجه بیننده می‌آورد– باید چنین کنید: در همان نرم‌افزار پات‌پلیر، پس از آن که در مرحلۀ قبلی اندازۀ زیرنویس را حدّ اکثر ۲۱ واحد تعیین کردید، با نگه داشتن کلید Alt و فشردن عدد 2 (در قسمت ماشین‌حساب صفحه‌کلید)، زیرنویس را به اندازۀ کافی پایین بیاورید. همان ترکیب امّا با عدد 8 زیرنویس را بالاتر می‌برد. اگر صفحه‌کلیدتان ماشین‌حساب ندارد، به بخش تنظیمات شکل و شمایل زیرنویس بروید و میزان Bottom Margin را روی عددی نزدیک به صفر بگذارید. حالا که زیرنویس را پایین آوردید، باید قابِ فیلم را نیز با نگه داشتن کلید Control و فشردن عدد 8 یا حتّا جهتِ بالا ↑، به اندازۀ کافی بالاتر از زیرنویس ببرید تا تداخلی میان متنِ زیرنویس و تصویر ایجاد نشود. همان‌طور که مشخّص است، این روش فقط مناسب فیلم‌هایی‌ست که از زیر و بالا همۀ صفحۀ نمایش را در برنمی‌گیرند. تا حدّ زیادی محتمل است که از نتیجه راضی نباشید و فاصله‌گیری نسبیِ قاب و زیرنویس، تجربۀ تماشا را برایتان سخت کند. اگر چنین است، به حالت قبلی و همیشگی یا حالتی که برای شما مناسب است برگردید.

همۀ این موارد، در شرایطی‌ست که شما از کامپیوتر شخصی یا لپتاپ برای تماشا استفاده کنید. اگر به هر دلیلی مجبورید با استفاده از تلفن همراه که اندازۀ کوچکش خود به خود از جزئیات آن‌چه پیداست می‌کاهد این اثر را ببینید، نرم‌افزار پخش‌کنندۀ VLC گزینۀ مناسبی‌ست برای نمایش درست و کاملِ زیرنویس. همچنین اگر علاقه‌مندید با استفاده از تلویزیون یا هر نمایشگر عریض دیگری به تماشای این اثر بنشینید، پیشنهاد می‌کنم که شرایطی فراهم کنید تا پردازش و پخشِ فیلم توسّط کامپیوتر/لپتاپ انجام شود و تلویزیون/نمایشگر در این میان تنها نقشِ نمایش‌دهنده را عهده‌دار باشد نه پردازشگرِ فیلم و زیرنویس؛ زیرا در این صورت بر شکل و شمایل زیرنویس تسلّط بیشتری دارید و می‌توانید آن را به شکلی که پیش از این گفتم یا هر شکل دلخواهی در بیاورید و سپس همراه با فیلم ببینید. با اتّصال مستقیم تلویزیون/نمایشگر به کامپیوتر/لپتاپ، یا روش‌های غیرمستقیم، مانند DLNA، این امر شدنی‌ست.

دربارۀ رسم‌الخط/زبان‌نگاره در این زیرنویس

در این زیرنویس، صدای /o/ –چه کشیده، چه کوتاه– در کلماتِ خاصِ‌ّ غیرفارسی و بعضاً در برخی دیگر کلمات، با نویسۀ ‹ۆ› بازنمایی شده است. مثال: آمازۆن، بۆ، لودۆویکۆ اِینائودی، می‌جۆیی (گفتاریِ ‹می‌جَوی›) و اندک کلمات دیگر که در زیرنویس خواهید دید. علّت بازنمایی صدای /o/ با نویسۀ ‹ۆ› در آن واژه‌هایی که محدوده‌شان را مشخّص کردم، کاهشِ بارِ سنگینی‌ست که در طیِ زمان، از برای نبودِ حرفی/واتی مسلّم برای بازنمایی مصوّت‌های/واکه‌های کوتاه که صدای /o/ نیز شاملشان است، بر دوشِ حرفِ ‹و› –نمایندۀ صداهای /o/ ،/u/ ،/v|w/، بدون احتساب /ow/– گذاشته‌ایم (مثال: ‹اوستا›، ‹اوستا›، ‹خود›، و حتّا همچنین در کلماتی چون ‹خواب› و ‹خویش› و… که در زبان فارسی کنونی حرف ‹و› در آن‌ها ناملفوظ است). این که ما فارسی‌زبانانِ شنوا تمایل داریم طبق اصل کم‌کوشی در زبان، هنگام نوشتار، زیر و زبر حروف حرکت و اعرابی ننویسیم نیز در این میان مؤثّر است.
همچنین ترجیح داده‌ام در این کلمات که محدوده‌شان را مشخّص کردم، در شرایطی که صدای /i/ پیش از /j/ آمده است، از دو حرفِ ‹ی› استفاده کنم، به جای تنها یک حرفِ ‹ی›، بر خلاف آن‌گونه که در فارسی معمول است (‹میان›، ‹سیاه› و…). یکی از این گونه کلمات، ‹ویلییام› است. هر چند آرمانی اینست که حرفِ دیگری برای هر یک از این دو صدا (/i/ و /j/) به کار ببریم و تمایزی میانشان ایجاد کنیم، امّا فعلاً به دلایلی از این کار می‌پرهیزم.
از علامت تشدید: ‹ــّـ› که نشانگر تلفّظ دوباره و مشدّد حرفی در کلمه است نیز در این زیرنویس، بر خلاف بیشترِ زیرنویس‌های گذشته‌ام، تا جایی که می‌شده و دقّت داشته‌ام استفاده کرده‌ام. همچنین کوشیده‌ام تشدیدها را بنا بر آن تلفّظی از کلمه که در فارسیِ ایران رواج دارد و از زبان شخصیت‌ها طبیعی می‌نماید، بر سرِ حروف بگذارم؛ و پیروِ تشدیدگذاری کلمات طبق عادت‌ها و قواعد زبانی دیگر جز فارسی ایران نباشم. مثال: ‹عادّی› (با-تشدید در فارسی)، ‹حرّاجی› (با-تشدید در فارسی)، ‹اذیت› (بی‌تشدید در فارسی)، ‹البته› (بی‌تشدید در فارسی) و… در قیاس با زبان‌های عربی و ترکی و اردو و پشتو و فارسی تاجیکستان و فارسی افغانستان و دیگر زبان‌ها و گویش‌های –از راه‌های گوناگونی چون مکانِ بودِش و خویشاوندی زبانی و وام‌گیری و وام‌دهی واژگان و…– نزدیک به فارسی ایران.

‌

ذیل این یادداشت

• قصدش و زمانش و همچنین توانش را ندارم که کلّ کتاب «سرزمین کوچگردها:…» را ترجمه کنم، و هدف از ترجمۀ این فیلم نیز این نبوده که در انتها کالایی از کلاهم در بیاورم و به شما بفروشم.
• از آن دوستی که نسخۀ باکیفیتی از فیلم را برای ترجمه در اختیارم قرار داد، متشکّرم.
• هر ایراد و مشکلی را که در ترجمه و زیرنویس و این متن دیدید، بی‌تعارف از طریق بخش ‹تماس› به گوشم برسانید؛ حتّا اگر از نظرتان آن لغزش‌هایی که می‌بینید بسیار بی‌اهمّیتند. همۀ این گونه موارد را هنگام انتشار ویرایش(های) بعدی زیرنویس بررسی و رفع می‌کنم. پیشاپیش از همکاری شما در بهبود این زیرنویسِ همگانی متشکّرم.

‌

ویراست اوّل زیرنویس در تاریخ 06.02.2021، ویراست دوّم در تاریخ 20.02.2021 و ویراست سوّم در تاریخ 27.04.2021 منتشر شد.