 |
||||||
     |
||||||
فریدریخ ویلهلم مورنا (به اختصار ف. و. مورنا)، یکی از چهره‌های برجستۀ سینمای آلمان است که از جنبش اکسپرسیونیسم سر بر آورد و فیلمِ خون‌آشامیِ کاملاً شیوه‌پردازانه‌اش (Stylized) به نام «نوسفراتو: سمفونی رعب و وحشت» (۱۹۲۲)، امروزه یکی از کلاسیک‌های این گونۀ سینمایی است. مورنا در رشتۀ تاریخ هنر تحصیل کرده بود، اما گرایش عمیقی به تئاتر پیدا کرد و کوته‌زمانی پس از جنگ جهانی اول با همکاری کارل مایر و هانس یانوویتس به نوشتن متون سینمایی روی آورد. مورنا در مقام کارگردان، تقریباً فقط در سبک اکسپرسیونیسم فیلم ساخت و فیلم‌هایی چون «گوژپشت و رقاصه» (۱۹۲۰، نوشتۀ مایر)، «سردیس یانوش» (۱۹۲۰، نوشتۀ یانوویچ) و «قلعۀ اشباح» (۱۹۲۱، نوشتۀ مایر) را به سینمای آلمان عرضه کرد. اما فیلم نوسفراتو بود که دورۀ درخشان اکسپرسیونیستی او را شکل داد. این فیلم اقتباسی آزاد از رمان دراکولا (چاپ‌شده در سال ۱۸۹۷) اثر برام استوکر است که هنریک گلین فیلمنامۀ آن را نوشته است.
نکتۀ قابل ملاحظۀ این فیلم، شیوه‌پردازی طبیعی آن است که با کم‌ترین هزینۀ ممکن به دست آمده است، زیرا به صورت مستقل تهیه شده بود. مورنا نیز مانند کارگردان‌های اهل اسکاندیناوی که در جریان جنگ به آلمان سرازیر می‌شدند، دلبستگی ویژه‌ای به مناظر طبیعی داشت و غالب صحنه‌های نوسفراتو را در مناظر واقعی در اروپای مرکزی با فیلمبرداری درخشان فریتس آرنو واگنر، فیلمبرداری کرد. واگنر متخصص فیلمبرداری واقعگرایانه و تا حدی کم‌کنتراست، با ته‌مایه‌های خاکستری بود. از آن‌جا که فیلم نوسفراتو اساساً فیلمی تریلر (دلهره‌آور) و از نظر ساختار روایی نسبتاً متزلزل است، کارگردان با چینش صحنه‌های پیاپی مسحورکننده، هراسی در بیننده ایجاد می‌کند که از لحاظ «قدرت بیانی»، گیراتر از «مطب دکتر کالیگاری» می‌نماید. اکسپرسیونیسم کالیگاری اساساً مبتنی بر عناصر گرافیکی است، اما نوسفراتو از این لحاظ یک فیلم سینمایی خالص است که بیشتر به زاویه‌های دوربین، نورپردازی و تدوین متکی است تا طراحی صحنه. نوسفراتو، این سرورِ خون‌آشامان، گاه از زاویه‌ای چنان پایین فیلمبرداری شده که بر پردۀ سینما هیولایی عظیم و شیطانی می‌نماید. تعدادی از نماهای فیلم نوسفراتو طوری فیلمبرداری شده‌اند که سایۀ گسترده و زاویه‌دار خون‌آشام بر همۀ اشیاء درون قاب می‌افتد. بسیاری از تصاویر فیلم به‌کلی در عمق، طراحی و چیدمان شده‌اند، به نحوی که حرکت صحنه همزمان و با وضوح در پیش‌زمینه، میان‌زمینه و پس‌زمینه جریان می‌یابد. این نوع ترکیب‌بندی تصاویر، موجب ادغام کاراکتر با منظره می‌شود، که عمدۀ کیفیت «طبیعی بودن» نوسفراتو ناشی از آن است.
ترکیب‌بندی در عمق همچنین اثری درونی و ذهنی ایجاد می‌کند که در خاطر بیننده می‌ماند. در نزدیکی‌های اواخر فیلم، آن‌گاه که شخصیت زن اصلی فیلم با نام اِلِن در پیش‌زمینۀ قاب تصویر به پنجرۀ اتاقش خیره شده و مراسم انتقال تابوت یکی از قربانیان خون‌آشام را تماشا می‌کند، چنان فیلمبرداری شده که گویی صحنه از میان‌زمینه تا ابدیت گسترش یافته، و بدین‌سان تلخی جنایت‌های نوسفراتو تشدید می‌شود. سایۀ تقسیم‌کنندۀ قاب در این صحنه نیز مؤکد سیه‌بختی نیمی از اهالی شهر است. مورنا و واگنر در این فیلم برای خلق فضایی فوق‌طبیعی، ترفندهای سینمایی‌ای به کار بردند که شاید امروزه پیش پا افتاده به نظر رسند. مثلاً جنگلی که کالسکۀ نوسفراتو را همچون شبح در بر گرفته با استفاده از نگاتیو منفی به دست آمده، و قدرت و سرعت فوق‌طبیعی نوسفراتو با تکنیک فیلمبرداری قاب‌به‌قاب، به شیوۀ حرکت تندشونده حاصل شده است. با این حال، فیلم نوسفراتو بدون تردید یکی از شوم‌ترین و هراس‌آورترین فیلم‌هایی است که تا کنون ساخته شده است؛ همان گونه که منتقد معروف بلغاری، بلا بالاژ، در جایی نوسفراتو را همچون «سوز منجمدکننده‌ای که از دنیای باقی وزیده است» توصیف می‌کند.
― «تاریخ فیلم‌های روایی سینما». نویسنده: دیوید ا. کوک. مترجم: زنده‌یاد هوشنگ آزادی‌ور. با کمی ویرایش.
حین و قبل از ترجمۀ این فیلم با خودم خیلی کلنجار رفتم که بالاخره از چه لحن و زبانی استفاده کنم. در ترجمۀ میان‌نویس‌های این فیلم با تقریباً ۶ نوع متن سر و کار داریم: ۱- «شرح وقایع» به قلم یکی از کاراکترها که عملاً حکم راوی رو داره، ۲- «کتاب ‹در باب خون‌آشام‌ها›»، ۳- «گفت و گوها»، ۴- «نامه‌نویسی‌ها»، ۵- «ستون روزنامه‌ها»، و ۶- «اسناد و مدارک»
در ترجمۀ همۀ این‌ها بایستی لحن و زبان مناسبی به کار برد. علاوه بر این، باید بازۀ تاریخیِ متن رو هم در نظر بگیریم؛ داستان فیلم در سال ۱۸۳۸ میلادی، یعنی نزدیک به ۲۰۰ سال پیش اتفاق می‌افته و خود فیلم هم نزدیک به ۱۰۰ سال پیش ساخته شده. با یه دو دو تا چهار تا، به این نتیجه می‌رسیم که متنِ مبدأ، یعنی مادۀ خام و اولیۀ کار ترجمه، متنی مبتنی بر تصور مؤلفینِ اثر از یک قرن پیش از خودشونه. حالا منِ مترجم باید یکصد سال بعد، تصور مؤلفینِ اثر از متنی متعلق به یک قرن پیش از خودشون رو بازسازی کنم. شاید یه کم عجیب باشه، ولی منطقِ ترجمه اینو می‌گه.
که البته من سمت همچین کاری نرفتم. چون مخاطب‌های من و در کل ترجمه‌های مستقل اینترنتی، با زبان فارسی روزمره و مستعمل نسل خودشون آشنایی دارن و خواهان نثری امروزی و آسان‌فهم هستن؛ اگر هم مخاطب‌ها رو در نظر نگیریم، خود منِ مترجم از پس همچین هدفِ بزرگ و سنگینی نمی‌تونم بر بیام، چون هنوز دانش ناقصی در این زمینه دارم و تنها با مطالعه و تحقیق چندین و چند ساله می‌تونم به همچین قدرتی در ترجمه برسم؛ که می‌دونم تا اون روز، فرسنگ‌ها فاصله دارم.
خب… بعد از سبک و سنگین کردن مسائل، به این نتیجه رسیدم که نه کاملاً نثری امروزی ارائه بدم، و نه کاملاً نثری مربوط به ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال پیش. بهترین راه اینه که به نحوِ نه‌چندان نامحسوسی با کلماتِ کمی کهنه اما در کالبد جملاتی با ساختاری امروزی و کاملاً آسان‌فهم، حسی از فضای تاریخی به مخاطب برسونم و در عین حال سنگی سرِ راه درک و لذتِ مخاطب هم نذارم. با این روش هم فضای تاریخی رخدادها رو به مخاطب یادآور می‌شم و هم مفاهیم رو بی‌دردسر انتقال می‌دم. وضعیتِ تقریباً دو سر بُردی به نظر می‌آد، البته اگه درست عمل کنیم و متن نهایی مثل یه جور لحافِ چل‌تکۀ نچسب و سرهم‌بندی‌شده و مصنوعی در نیاد. به هر حال… امیدوارم در این کار موفق بوده باشم و از نتیجه راضی باشید.
دو نکته رو هم باید یادآور بشم:
۱- آوانویسی اسامی خاص با توجه به تلفظ صحیح آلمانی‌شون انجام شده.
۲- در تهیۀ این زیرنویس خودم رو تنها به یک متن محدود نکردم و ترجمه رو با توجه و نگاه به چندین منبع انجام دادم. به ترتیب:
ترجمۀ انگلیسی فیلمنامۀ هنریک گلین توسط گرترود ماندر، میان‌نویس انگلیسی نسخۀ بنیاد فیلم بریتانیا، میان‌نویس انگلیسی نسخۀ بنیاد فریدریخ ویلهلم مورنا، زیرنویس انگلیسی نسخۀ نامبرده، و میان‌نویس آلمانی نسخۀ نامبرده. برای نمونه تصویر زیر رو ببینید:
بزرگترین سختی‌ای که در تهیۀ زیرنویس فیلم‌های دوران صامت سینما برای من وجود داره، تنظیم دقیق و هماهنگ خطوط زیرنویس با تصاویرِ میان‌نویس‌هاست؛ جوری که تا هزارم ثانیه، کاملاً دقیق و همزمان ظاهر بشن و کاملاً دقیق و همزمان هم، ناپدید. شاید اضافه‌کاری به نظر بیاد، ولی با انجام این کار، بیننده موقع تماشای فیلم، کم‌تر توجه‌ش سمت این می‌ره که زیرنویس جزوی جدا از فیلمه و برعکس بیشتر این احساس بهش دست می‌ده که فیلم و زیرنویس دو عنصر به هم وابسته و جدانشدنی‌ان.
من در ترجمه و تهیۀ زیرنویس‌ها همیشه این مسئله رو لحاظ کرده‌م؛ اما در مورد فیلم‌های صامت سعی و تلاشم این بوده که نسبت به باقی آثار، چندین برابر بیشتر این نکته رو رعایت کنم. این حرف‌ها رو زدم که دست آخر اینو بگم که زیرنویس نوسفراتو با چهار نسخۀ مختلف، کاملاً منطبق و هماهنگه:
Photoplay: اولی، نسخۀ انتشاریِ کمپانی پخش و توزیع فیلمِ «فتوپلی»ـه که کار ترمیم و تصحیحش رو بنیاد فیلم بریتانیا انجام داده. به همگی این نسخه رو پیشنهاد می‌کنم. غلظت سیاهی و تاریکی صحنه‌ها در این نسخه بهتر از بقیه در اومده و همین یه ویژگی، به خودیِ خود، کمک خیلی زیادی به انتقال حس هراس حاکم بر فضای فیلم به بیننده می‌کنه. برای دانلود، دنبال این ریلیزها بگردید:
nosferatu 1922 remastered 1080p bluray x264-ghouls | Nosferatu.1922.1080p.720p.BluRay.x264-YIFY
Murnau Foundation: دومی، که زمانبندی‌ش با نسخۀ قبلی به‌کل متفاوته و مجبور شدم همۀ خطوط رو دوباره تنظیم کنم، نسخۀ انتشاری بنیاد فریدریخ ویلهم مورناست. ته‌رنگ برخی از صحنه‌ها در این نسخه کمی با نسخۀ فتوپلی متفاوته. وضوح تصاویر در این‌جا بیشتره اما خبری از سیاهی غلیظ و سایه‌های تیره نیست؛ بدون شک ترس کم‌تری نسبت به نسخۀ فتوپلی در این نسخه به بیننده منتقل می‌شه. میان‌نویس‌ها هم کمی با هم متفاوتن، که البته هیچ فرقی در داستان ایجاد نمی‌کنه. برای دانلود، دنبال این نسخه‌ها بگردید:
Nosferatu.1922.720p.BluRay.x264.RoSubbed-HD4U | Nosferatu.1922.1080p.720p.BluRay.Ganool
Kino: سومی، نسخۀ انتشاری کمپانی «کینو»ست که بیشتر در زمینۀ احیا و انتشار فیلم‌های قدیمی و دارای ارزش هنری فعالیت داره. این نسخه، همون نسخۀ بنیاد ف. و. مورناست، منتها با کمی تأخیر در شروع فیلم، و تفاوت‌های هزارم‌ثانیه‌ای در نمایش میان‌نویس‌ها. برای دانلود، دنبال این نسخه بگردید: Nosferatu.Restored.Kino.Edition.Silent.1922.1080p.720p.WEBRIP.x264.DD 5.1-NoHaTE
Pahe: و چهارمی، که از انکودهای کم‌حجم Paheست. این یکی رو برای افرادی تنظیم کرده‌م که به کیفیت تصویر فیلم هیچ اهمیتی نمی‌دن و به دلایل مختلفی، دنبال فایل کم‌حجم‌تر و فشرده‌ترن. این نسخه فرقی با نسخۀ انتشاریِ بنیاد ف. و. مورنا نداره، فقط کمی فیلم با تأخیر شروع می‌شه. برای دانلود، دنبال این نسخه بگردید:
Nosferatu.eine.Symphonie.des.Grauens.1922.480p.BluRay.x264.350MB-Pahe
| [Nosferatu.1922.BluRay.Fa.srt [subscene |